Wrocławska klatka wariatów

Kara wystawienia drobnych przestępców na widok publiczny w metalowej klatce stosowana była za błahe przewinienia. Wrocławska klatka wariatów wybudowana została na rynku w 1575 r. Przypominała w kształcie zachowaną do dziś metalową klatkę w słowackiej Levočy (Lewoczy). Obiekt był wykonany u podstawy z kamienia, a w górnej części z metalu, do jego wnętrza prowadził otwór zamykany metalowymi drzwiczkami ryglowanymi zapewne kłódką. Wrocławska klatka wariatów (błaznów) musiała być znacznych rozmiarów, skoro 28 kwietnia 1585 r. do metalowej klatki trafiło na kilka godzin jedenastu czeladników wystawionych jak podkreślono na drwiny i pośmiewisko, ponieważ podczas mszy grali w karty. Natomiast 7 kwietnia 1603 r. postawiono w niej jednorazowo dwunastu, a następnego dnia aż osiemnastu chłopców, którzy podczas Świąt Wielkanocnych, w czasie porannego kazania na wrocławskich ulicach – „walczyli ze sobą jako wrogowie”, a więc można przypuszczać, że doszło wówczas do bijatyki. Nie jest znana całkowita liczba wszystkich skazanych na pobyt w metalowej klatce na wrocławskim rynku, jednak dzięki zapiskom kronikarskim wiemy, że urządzenie to wielokrotnie używano zgodnie ze swoim przeznaczeniem. Już w niedługim czasie po jego wzniesieniu osadzono tam trzech mężczyzn, którzy podczas mszy grali w karty i pobili się. Z kolei 1 marca 1576 r. zamknięto w klatce ponownie trzech osobników, z powodu nocnych ekscesów. Kolejne osadzenia w klatce miały miejsce chociażby w 1577, 1585, 1586, 1589, 1594, 1629, 1675 i w 1676 roku. Klatka została usunięta 1 marca 1745 r. Wówczas jak to określono, przy „wściekłym” zimnie rozebrano stojącą na Targu Rybnym Narrengätterle. Żelazne pręty, na górze pokryte miedzią wyrwano i usunięto, aby w miejscu tym postawić nowy odwach. W ten sposób z krajobrazu nowożytnego Wrocławia zniknęło to interesujące, ale i rzadkie urządzenie penitencjarne moralizujące przez ponad półtorej stulecia mieszkańców stolicy Dolnego Śląska. 

Najważniejsza literatura:

• W. Maisel, Archeologia prawna Polski, Warszawa-Poznań 1982, s. 134-136. 
• D. Wojtucki, Kat i jego warsztat pracy na Śląsku, Górnych Łużycach i w hrabstwie kłodzkim od początku XVI do połowy XIX wieku, Warszawa 2014, s. 377–379. 

Wrocław - klatka wariatów z 1575 r. Repr. z:  O. Czerner, Wrocław na dawnej rycinie, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 1989.

Levoča (Słowacja) – zachowana do dziś metalowa klatka stojąca przed miejscowym ratuszem. Fot. D. Wojtucki.