Wrocławska klatka wariatów

Kara wystawienia drobnych przestępców na widok publiczny w metalowej klatce stosowana była za błahe przewinienia. Wrocławska klatka wariatów wybudowana została na rynku w 1575 r. Przypominała w kształcie zachowaną do dziś metalową klatkę w słowackiej Levočy (Lewoczy). Obiekt był wykonany u podstawy z kamienia, a w górnej części z metalu, do jego wnętrza prowadził otwór zamykany metalowymi drzwiczkami ryglowanymi zapewne kłódką. Wrocławska klatka wariatów (błaznów) musiała być znacznych rozmiarów, skoro 28 kwietnia 1585 r. do metalowej klatki trafiło na kilka godzin jedenastu czeladników wystawionych jak podkreślono na drwiny i pośmiewisko, ponieważ podczas mszy grali w karty. Natomiast 7 kwietnia 1603 r. postawiono w niej jednorazowo dwunastu, a następnego dnia aż osiemnastu chłopców, którzy podczas Świąt Wielkanocnych, w czasie porannego kazania na wrocławskich ulicach – „walczyli ze sobą jako wrogowie”, a więc można przypuszczać, że doszło wówczas do bijatyki. Nie jest znana całkowita liczba wszystkich skazanych na pobyt w metalowej klatce na wrocławskim rynku, jednak dzięki zapiskom kronikarskim wiemy, że urządzenie to wielokrotnie używano zgodnie ze swoim przeznaczeniem. Już w niedługim czasie po jego wzniesieniu osadzono tam trzech mężczyzn, którzy podczas mszy grali w karty i pobili się. Z kolei 1 marca 1576 r. zamknięto w klatce ponownie trzech osobników, z powodu nocnych ekscesów. Kolejne osadzenia w klatce miały miejsce chociażby w 1577, 1585, 1586, 1589, 1594, 1629, 1675 i w 1676 roku. Klatka została usunięta 1 marca 1745 r. Wówczas jak to określono, przy „wściekłym” zimnie rozebrano stojącą na Targu Rybnym Narrengätterle. Żelazne pręty, na górze pokryte miedzią wyrwano i usunięto, aby w miejscu tym postawić nowy odwach. W ten sposób z krajobrazu nowożytnego Wrocławia zniknęło to interesujące, ale i rzadkie urządzenie penitencjarne moralizujące przez ponad półtorej stulecia mieszkańców stolicy Dolnego Śląska. 

Najważniejsza literatura:

• W. Maisel, Archeologia prawna Polski, Warszawa-Poznań 1982, s. 134-136. 
• D. Wojtucki, Kat i jego warsztat pracy na Śląsku, Górnych Łużycach i w hrabstwie kłodzkim od początku XVI do połowy XIX wieku, Warszawa 2014, s. 377–379. 

Wrocław - klatka wariatów z 1575 r. Repr. z:  O. Czerner, Wrocław na dawnej rycinie, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 1989.

Levoča (Słowacja) – zachowana do dziś metalowa klatka stojąca przed miejscowym ratuszem. Fot. D. Wojtucki. 

The Wrocław Cage of Shame (Madmen's cage)

The penalty ofexposingcriminals to public view in a metal cage was used for petty crimes. The cage of shame in Wrocław was built on the market square in 1575. Its shape resembled the metal cage in Levoča (Lewoča) in Slovakia (which has been preserved to this day). The object was made of stone at the base and metal in the upper part, with a hole leading into its interior, closed with a metal door, probably locked with a padlock. The Wrocław madmen's cage (clown’s cage) must have been of considerable size, because on April 28, 1585, eleven journeymen were put in this cage for several hours and exposed to ridicule, because they played cards during mass. On April 7, 1603, twelve boys were put there at the same time, and the following dayas many as eighteen boys, who during Easter, during the morning sermon on the streets of Wrocław, "fought each other as enemies", so it can be assumed that a fight broke out. The total number of all those sentenced to stay in a metal cage in the Wrocław market square is unknown, but thanks to chronicles we know that this device was used for its intended purpose many times. Shortly after its construction, three men caught playing cards during mass and fighting,were imprisoned there. In turn, on March 1, 1576, three individuals were locked in a cage due to nightly excesses. Further imprisonment in the cage took place in 1577, 1585, 1586, 1589, 1594, 1629, 1675 and 1676. 
The cage was removed on March 1, 1745. At that time, as it was said, in the "fierce" cold, the cage standing at the Narrengätterle’sFish Market was dismantled. The iron rods, covered with copper on top, were torn out and removed in order to build a new guardhouse in their place. In this way, this interesting but also rare penitentiary device that moralized the inhabitants of the capital of Lower Silesia for over a century and a half disappeared from the landscape of modern Wrocław.

The most important literature:

• W. Maisel, Archeologia prawna Polski, Warszawa-Poznań 1982, s. 134-136. 
• D. Wojtucki, Kat i jego warsztat pracy na Śląsku, Górnych Łużycach i w hrabstwie kłodzkim od początku XVI do połowy XIX wieku, Warszawa 2014, s. 377–379.