Przywilej chełmiński (Privilegium Culmense)

Przywilej chełmiński został wydany przez władze Zakonu Krzyżackiego jako akt lokacyjny dla dwóch miast tj. Chełmna i Torunia w 1233 r. Odnowiono go w 1251 r. 

Wprowadził on jako obowiązujące prawo magdeburskie. Natomiast zmodyfikowano w nim pierwotne zasady tego systemu. Dotyczyło to w szczególności sposobu dziedziczenia tj. wprowadzenia sukcesji flamandzkiej umożliwiającej dziedziczenie córkom zmarłego (art. 10). Z tej instytucji wykształciła się następnie chełmińska wspólność majątkowa, uprawniająca wdowca lub wdowę do ½ wspólnego majątku po śmierci współmałżonka/współmałżonki. 

W zakresie prawa karnego i procedury karnej mieszczanom obu miast nadano prawo do wyboru własnych sędziów, sędziowie mieli prawo do zmniejszania grożących kar (w sprawach mniejszych) i obniżono kary stosowane w prawie magdeburskim do połowy (art. 1, 4). 

Przywilej ugruntował obowiązywanie prawa magdeburskiego w Prusach. Na jego podstawie recypowano inne źródła tego systemu prawa, w tym pochodzące ze Śląska Magdebursko-Wrocławskie Systematyczne Prawo Ławnicze. Zbiór ten miał podstawowe znaczenie w przygotowaniu własnej kompilacji pruskiej tj. Prawa Starochełmińskiego (Der alte Kulm) oraz późniejszych rewizji prawa chełmińskiego z II poł. XVI w.

Lokalizacja: Archiwum Państwowe w Toruniu, sygn. Kat. I 1. Wydanie: Przywilej chełmiński 1233 i 1251, wydanie i opracowanie K. Zielińska-Melkowska, przekład W. Wróblewski, Teksty pomników prawa chełmińskiego w przekładach polskich, pod red. Z. Zdrójkowskiego, nr 1, Toruń 1986.

Okres chronologiczny: Średniowiecze

Typ zabytku: Rękopis

Stan zachowania: Bardzo dobry

Surowiec: Pergamin

Funkcja zabytku: Przywilej wykorzystywany w praktyce sądowej

Powiązana literatura

1. A. Szorc, Dominium warmińskie 1243 - 1772. Przywilej i prawo chełmińskie na tle ustroju Warmii, 1990.
2. Przywilej chełmiński 1233 i 1251, wydanie i opracowanie K. Zielińska-Melkowska, przekład W. Wróblewski, Teksty pomników prawa chełmińskiego w przekładach polskich, pod red. Z. Zdrójkowskiego, nr 1, Toruń 1986.
3. Z. Zdrójkowski, Zarys dziejów prawa chełmińskiego (1233-1862): studium z okazji siedemsetpięćdziesięciolecia wydania przywileju chełmińskiego oraz lokacji miast Chełmna i Torunia, Toruń 1983.

---

Privilege of Chełmno (Privilegium Culmense)

The Privilege of Chełmno was issued by the authorities of the Teutonic Order as a location act for two cities, i.e. Chełmno and Toruń, in 1233. It was renewed in 1251.

It introduced Magdeburg law as applicable. However, the original principles of this system were modified in it. This concerned in particular the system of inheritance, i.e. the introduction of Flemish succession enabling the inheritance of the deceased's daughters (Article 10). From this institution, the Chełmno community of property was then developed, entitling the widower or widow to ½ of the joint property after the death of the spouse.

In the area of criminal law and criminal procedure, the citizens of both cities were given the right to elect their own judges, judges had the right to reduce the potential penalties (in minor cases) and the penalties applied in Magdeburg law were reduced by half (Articles 1, 4).

The privilege consolidated the validity of Magdeburg law in Prussia. It was the basis for other sources of this legal system, including the Magdeburg-Wrocław Systematic Court Law from Silesia. This code was of fundamental importance in preparing the Prussian compilation, i.e. the Old Chełmno Law (Der alte Kulm) and later revisions of Chełmno law from the second half of the 16th century.


• Location: State Archive in Toruń, file ref. Cat. I 1. Edition: The Chełmno Privilege 1233 and 1251, edition and editing by K. Zielińska-Melkowska, translation by W. Wróblewski, Texts of Monuments of Chełmno Law in Polish Translations, edited by Z. Zdrójkowski, no. 1, Toruń 1986.
• Chronological period: Middle Ages
• Type of monument: Manuscript
• Preservation condition: Very good
• Raw material: Parchment
• Function of monument: Privilege used in court practice

The most important literature:

1. A. Szorc, Dominium warmińskie 1243 - 1772. Przywilej i prawo chełmińskie na tle ustroju Warmii, 1990.
2. Przywilej chełmiński 1233 i 1251, wydanie i opracowanie K. Zielińska-Melkowska, translated by W. Wróblewski, Teksty pomników prawa chełmińskiego w przekładach polskich, ed. by Z. Zdrójkowskiego, nr 1, Toruń 1986.
3. Z. Zdrójkowski, Zarys dziejów prawa chełmińskiego (1233-1862): studium z okazji siedemsetpięćdziesięciolecia wydania przywileju chełmińskiego oraz lokacji miast Chełmna i Torunia, Toruń 1983.