Przywilej chełmiński (Privilegium Culmense)

Przywilej chełmiński został wydany przez władze Zakonu Krzyżackiego jako akt lokacyjny dla dwóch miast tj. Chełmna i Torunia w 1233 r. Odnowiono go w 1251 r. 

Wprowadził on jako obowiązujące prawo magdeburskie. Natomiast zmodyfikowano w nim pierwotne zasady tego systemu. Dotyczyło to w szczególności sposobu dziedziczenia tj. wprowadzenia sukcesji flamandzkiej umożliwiającej dziedziczenie córkom zmarłego (art. 10). Z tej instytucji wykształciła się następnie chełmińska wspólność majątkowa, uprawniająca wdowca lub wdowę do ½ wspólnego majątku po śmierci współmałżonka/współmałżonki. 

W zakresie prawa karnego i procedury karnej mieszczanom obu miast nadano prawo do wyboru własnych sędziów, sędziowie mieli prawo do zmniejszania grożących kar (w sprawach mniejszych) i obniżono kary stosowane w prawie magdeburskim do połowy (art. 1, 4). 

Przywilej ugruntował obowiązywanie prawa magdeburskiego w Prusach. Na jego podstawie recypowano inne źródła tego systemu prawa, w tym pochodzące ze Śląska Magdebursko-Wrocławskie Systematyczne Prawo Ławnicze. Zbiór ten miał podstawowe znaczenie w przygotowaniu własnej kompilacji pruskiej tj. Prawa Starochełmińskiego (Der alte Kulm) oraz późniejszych rewizji prawa chełmińskiego z II poł. XVI w.

Lokalizacja: Archiwum Państwowe w Toruniu, sygn. Kat. I 1. Wydanie: Przywilej chełmiński 1233 i 1251, wydanie i opracowanie K. Zielińska-Melkowska, przekład W. Wróblewski, Teksty pomników prawa chełmińskiego w przekładach polskich, pod red. Z. Zdrójkowskiego, nr 1, Toruń 1986.

Okres chronologiczny: Średniowiecze

Typ zabytku: Rękopis

Stan zachowania: Bardzo dobry

Surowiec: Pergamin

Funkcja zabytku: Przywilej wykorzystywany w praktyce sądowej

Powiązana literatura

1. A. Szorc, Dominium warmińskie 1243 - 1772. Przywilej i prawo chełmińskie na tle ustroju Warmii, 1990.
2. Przywilej chełmiński 1233 i 1251, wydanie i opracowanie K. Zielińska-Melkowska, przekład W. Wróblewski, Teksty pomników prawa chełmińskiego w przekładach polskich, pod red. Z. Zdrójkowskiego, nr 1, Toruń 1986.
3. Z. Zdrójkowski, Zarys dziejów prawa chełmińskiego (1233-1862): studium z okazji siedemsetpięćdziesięciolecia wydania przywileju chełmińskiego oraz lokacji miast Chełmna i Torunia, Toruń 1983.