Miejsce straceń. Proboszczów (niem. Probsthain), powiat złotoryjski

        Na jednym z okolicznych wzniesień, na północny-wschód od miejscowości stała szubienica. Jej lokalizację zaznaczono na rękopiśmiennej mapie wojskowej autorstwa Christiana von Wredego, oraz na innym dziele kartograficznym pochodzącym z około 1780 r. Skoro obiekt został zaznaczony na wspomnianych mapach wojskowych, możemy przypuszczać, że była to konstrukcja murowana. Zaznaczono go jako budowlę o trzech słupach, co mogło odpowiadać rzeczywistości. Ze względu na brak materiału źródłowego nie można wskazać daty wzniesienia szubienicy. 
        W dokumentach dotyczących Proboszczowa wielokrotnie poruszano kwestie związane z posiadaniem praw sądowniczych, zarówno wyższego jak i niższego sądownictwa (Ober und Niedergericht) - chodziło o przywilej karania na ciele lub śmiercią skazanego. Już w drugiej połowie XV stulecia Martin von Redern wiódł z sukcesem spór o prawa sądownicze nad swoimi poddanymi z władzami pobliskiej Złotoryi. Najstarszy zapis, do którego udało się dotrzeć, poświadczający egzekwowanie prawa w sprawach kryminalnych pochodzi z rękopiśmiennej kroniki Jeleniej Góry. Na podstawie wpisu z 1613 r. wiadomo, że 4 maja stracono wówczas jakiegoś mężczyznę, który dopuścił się kradzieży, cudzołóstwa, a w wieku 16 lat także sodomii z klaczą. Został ścięty mieczem, następnie jego zwłoki spalono wraz ze zwierzęciem. Jeśli chodzi o sprawy kryminalne kolejną znamy z 1720 r., jednak jej finał tym razem nie miał miejsca na dawnym miejscu straceń w Proboszczowie. Na podstawie zachowanego dokumentu z Praskiej Izby Apelacyjnej przechowywanego obecnie w Archiwum Narodowym w Pradze, wydanego 14 stycznia 1721 r. wiadomo, że niejaka rodzina Wernerów, matka i syn fałszowali pieniądze lub byli w posiadaniu podrobionej gotówki. W przypadku tego rodzaju czynu przestępczego karano przeważnie śmiercią na stosie, czasem stosując litość wobec osoby skazanej, poprzez ścięcie głowy mieczem przed kremacją. Tym razem jednak prascy ławnicy z osądzonymi Gottfriedem Wernerem i jego matką Marią Wernerin postąpili łagodnie. Uznano ich winnych przestępstwa fałszerstwa monet i skazano na trzyletnią pracę na rzecz miejscowego dominium, przy czym podczas wykonywania owej pracy oboje musieli zostać zakuci w kajdany i łańcuchy. 

[Daniel Wojtucki] 

Szerzej na temat dawnego wymiaru sprawiedliwości w Proboszczowie zob.: Proboszczów artykuł

Proboszczów – pierwsze miejsce typowane na lokalizację szubienicy, fot. D. Wojtucki.

Proboszczów – drugie miejsce, typowane na lokalizację szubienicy. Widoczne skrzyżowanie, z którego można było dotrzeć do miejsca straceń, fot. D. Wojtucki.

Proboszczów – na lewo w tle widoczna Ostrzyca, na prawo pole, na którym mogła dawniej stać szubienica, fot. D. Wojtucki.

---

Execution site. Proboszczów (German: Probsthain), Złotoryja district.

On one of the nearby hills, to the north-east of the town, stood a gallows. Its location was marked on a handwritten military map by Christian von Wrede and on another cartographic work from around 1780. Since the structure was marked on the mentioned military maps, we can assume that it was a brick structure. It was marked as a building with three pillars, which could correspond to reality. Due to the lack of source material, the date of construction of the gallows cannot be precisely indicated. In documents concerning Proboszczów, issues related to the court jurisdiction, regarding both higher and lower courts (Ober und Niedergericht) were repeatedly raised - it was about the privilege of punishing the convicted person on the body or with death. Already in the second half of the 15th century, Martin von Redern successfully fought a dispute over the judicial rights of his subjects with the authorities of nearby Złotoryja. The oldest record that we managed to find, confirming the enforcement of law in criminal cases, comes from a handwritten chronicle of Jelenia Góra. Based on an entry from 1613, it is known that on May 4, a man was executed for theft, adultery, and at the age of 16, sodomy with a mare. He was beheaded with a sword, then his body was burned together with the animal. As for criminal cases, we know about another from 1720, but this time its end did not take place at the former execution site in Proboszczów. Based on a preserved document from the Prague Appeal Chamber, currently kept in the National Archives in Prague, issued on 14 January 1721, it is known that a certain Werner family, mother and son, forged money or were in possession of counterfeit cash. In the case of this type of crime, the punishment was usually death at the stake, sometimes showing mercy to the convicted person by beheading with a sword before burning. This time, however, the Prague judges with Gottfried Werner and his mother Maria Wernerin acted leniently. They were found guilty of the crime of forging coins and sentenced to three years of work for the local dominion, while both had to be shackled and chained during duration of this work.


[Daniel Wojtucki]


For more on the former justice system in Proboszczów, see: Proboszczów article

Illustrations:

Proboszczów – the first place suggested as the location of the gallows, photo by D. Wojtucki.

Proboszczów – the second place suggested as the location of the gallows. A visible intersection from which one could reach the place of execution, photo by D. Wojtucki.

Proboszczów – Ostrzyca visible on the left in the background, on the right a field where the gallows could have once stood, photo by D. Wojtucki.