Fragment linii rozgraniczającej dobra Hochbergów i Stillfried-Rattonitzów, na odcinku między należącą do Hochbergów Głuszycą Górną (Ober Wüstegiersdorf), a należącą do Stillfried-Rattonitzów Bartnicą (Beutengrund)
Stosunki własnościowe na tym obszarze ukształtowały się już na przełomie XV i XVI w. Od zachodu rozciągał się obszar dóbr klasztoru z Broumova, założonego już w XIII w. W 1509 r. Hochbergowie weszli w posiadanie zamku Książ (niem. Fürstenstein) wraz z przynależącymi do niego dobrami, m.in. Głuszycą. Z kolei rodzina Stillfried-Rattonitz weszła w posiadanie klucza noworudzkiego w końcu XV w.
Trudno obecnie jednoznacznie wskazać przyczynę ustawienia pomnika z 1732 r. na styku trzech granic. Moment ten można uznać za początek procesu ponownego oznakowania granic trzech obszarów, który trwał co najmniej do połowy XIX w. Być może przyczyną tego był rozwój osadnictwa na południe od Nowej Głuszycy w XVII/XVIII w. związanego z eksploatacją okolicznych lasów, poszukiwaniami rud miedzi i rozwojem tkactwa. W dobrach Hochbergów powstała wówczas m.in. Nowa Głuszyca, kolonia Głuszycy Górnej, leżąca tuż przy linii granicznej. Z kolei w 1770 r. w kluczu noworudzkim Stillfried-Rattonitzów założono osadę Granicznik (Markgrund), której nazwa bezpośrednio związana była z obszarem przygranicznym.
Oznakowanie granic na tym obszarze było procesem długotrwałym. Datę post quem wyznacza trójpański kamień ustawiony w 1732 r. Wykuto na nim też datę 1870, być może związaną z późniejszym odnowieniem oznaczeń granicznych. Zachowały się także kamienie graniczne klasztoru w Broumovie wyznaczające przebieg granicy biegnącej od trójpanskiego kamienia w kierunkach NW i SE z wykutymi, charakterystycznymi dla znaków granicznych tego klasztoru ostrzewami (elementami herbu opactwa w Břevnovie i jego prepozytury w Broumovie), oraz datami 1764, 1820, 1846 i 1856. Pozwala to na wyznaczenie czasu powstania kamiennych znaków granicznych na tym obszarze na okres od 2. połowy XVIII do połowy XIX w., może nawet do 1870 r.
-
Ilustracje:
1. Słupek graniczny
- ustawiony ok. 200 m od drogi nr 381, po NW stronie ścieżki/rowu
- porfir/melafir/czerwony spągowiec (?), 22x20x12 cm
- datacja: 2. poł. XVIII – 1. poł. XIX w.
- lekko zaokrąglony na szczycie słupek z wykutym w reliefie krzyżem o rozszerzających się ramionach (10x7 cm) i na NE boku numerem 152
2. Słupek graniczny
- przewrócony leży ok. 50 m od kamienia z numerem 152, po NW stronie ścieżki/rowu; przewrócony, leży obok kamienia nr 3 (w tym wykazie)
- porfir/melafir/czerwony spągowiec (?), 68x24x19 cm
- płasko zwieńczony z wykutym w reliefie krzyżem o rozszerzających się ramionach (8x7 cm) i numerem 153 na bocznej ścianie
3. Słupek graniczny
- przewrócony leży ok. 50 m od kamienia z numerem 152, po NW stronie ścieżki/rowu; przewrócony, leży obok kamienia nr 2 (w tym wykazie)
- porfir/melafir/czerwony spągowiec (?), 67x21x15 cm
- lekko zaokrąglony na szczycie słupek z wykutym w reliefie krzyżem o rozszerzających się ramionach (7x7 cm)
4. Słupek graniczny
- ustawiony ok. 50 m od kamieni nr 2 i 3 (w tym wykazie), po NW stronie ścieżki/rowu
- porfir/melafir/czerwony spągowiec (?), 21x21x17 cm
- płasko zwieńczony słupek z wykutym w reliefie krzyżem o rozszerzających się ramionach (9x7 cm) i numerem 154 na NE boku
5. Słupek graniczny
- przewrócony leży ok. 100 m od kamienia nr 4 (w tym wykazie), po NW stronie ścieżki/rowu
- porfir/melafir/czerwony spągowiec (?), 69x23x15 cm
- lekko zaokrąglony na szczycie słupek z wykutym w reliefie krzyżem o rozszerzających się ramionach (6x9 cm) i numerem 156 na bocznej ścianie
6. Słupek graniczny
- przewrócony leży ok. 50 m od kamienia nr 5 (w tym wykazie); ścieżka/rów w tym miejscu niewidoczna
- porfir/melafir/czerwony spągowiec (?), 75x24x13 cm
- lekko zaokrąglony na szczycie słupek z wykutym w reliefie krzyżem o rozszerzających się ramionach (8x6 cm)
7. Słupek graniczny
- ustawiony ok. 3 m od kamienia nr 6 (w tym wykazie), ścieżka/rów w tym miejscu niewidoczna
- porfir/melafir/czerwony spągowiec (?), 34x22x17 cm
- lekko zaokrąglony na szczycie słupek z wykutym w reliefie krzyżem o rozszerzających się ramionach (9x7,5 cm)
8. Słupek graniczny
- ustawiony ok. 20 m od kamienia nr 7 (w tym wykazie); ścieżka/rów w tym miejscu niewidoczna
- porfir/melafir/czerwony spągowiec (?), 22x20x14 cm
- lekko zaokrąglony na szczycie słupek z wykutym w reliefie krzyżem o rozszerzających się ramionach (9x6 cm) i numerem 158 na NE boku
9. Słupek graniczny
- ustawiony ok. 50 m od kamienia nr 8 (w tym wykazie); ścieżka/rów w tym miejscu niewidoczna
- porfir/melafir/czerwony spągowiec (?), 30x20x14 cm
- lekko zaokrąglony na szczycie słupek z wykutym w reliefie krzyżem o rozszerzających się ramionach (8x6 cm)
10. Słupek graniczny
- ustawiony na NW stoku Leszczyńca, ok. 50 m na N od „Trójpańskiego Kamienia”; ścieżka/rów w tym miejscu niewidoczna
- porfir/melafir/czerwony spągowiec (?), 19x22x16 cm
- lekko zaokrąglony na szczycie słupek z wykutym w reliefie krzyżem o rozszerzających się ramionach (9x6 cm)
11-14. Trójpański kamień (Dreiherren-Stein)
- ustawiony przy ścieżce, na współczesnej granicy polsko-czeskiej, obok słupka granicznego nr 204/3, na NW od szczytu Leszczyńca (niem. Haselberg)
- piaskowiec; wymiary (z powodu znacznego uszkodzenia obiektu w przybliżeniu): wys. ok. 180 cm, szer. ok. 51 cm (ściany z herbami klasztoru i Stillfried-Rattonitz) i ok. 54 cm (ściana z herbem Hochberg)
- wysoki słup o trzech bokach, znacznie uszkodzony z powodu erozji kamienia i uszkodzeń mechanicznych. W 2021 r. ułamany i przewrócony, później powtórnie ustawiony. Na jego trzech ścianach w wypukły reliefie ukazano trzy herby z rytowanymi inskrypcjami. Najlepiej zachowany jest dwupolowy herb opactwa benedyktynów w Břevnovie, a zarazem klasztoru w Broumovie, zwieńczony mitrą z pastorałem. Widoczne są fragmenty inskrypcji OAB, którą można odczytać dwojako: OTHMAR ABBAS BRAUNENSIS lub BRZEVNOVIENSIS. Klasztor w Broumovie był bowiem prepozyturą opactwa w Břevnovie i oba domy posługiwały się taką samą heraldyką (ostrzew i pole dzielone pasami w skos z trzema różami), a wymieniony w inskrypcji opat Ottmar Daniel Zinke (1700-1738) był zwierzchnikiem obu domów, choć za swą siedzibę obrał klasztor w Broumovie. Poniżej herbu daty 1732 i 1870, odnoszące się do czasu powstania pomnika i zapewne kolejnego, XIX-wiecznego, rozgraniczenia dóbr. Na drugim boku ukazano wielopolowy herb Stillfried-Rattonitz zwieńczony trzema hełmami z klejnotami i uszkodzoną, rytowaną inskrypcją IBVS (JOSEF BARON VON STILLFRIED) oraz datą 1732. Najmniej czytelne przedstawiania znajdują się na trzeciej ścianie z herbem Hochberg, zwieńczonym hrabiowską koroną i niekompletną inskrypcją MGVH (MAX GRAF VON HOCHBERG) oraz datą 1732 r. Na startej krawędzi między herbami klasztornym i Stillfried-Rattonitz znajduje się ryta liczba 430, odnosząca się do numeracji znaków granicznych z 2. poł. XIX w. lub początku XX w.
- [Robert Heś]
A fragment of the boundary line between the Hochberg and Stillfried-Rattonitz estates, on the section between Głuszyca Górna (Ober Wüstegiersdorf) belonging to the Hochbergs, and Bartnica (Beutengrund) belonging to the Stillfried-Rattonitzs
- During field research, it was possible to identify 10 border posts marking the line of the border (in the NE - SW direction) from Nowa Głuszyca (German: Neu Wüstegiersdorf) to the state border and the so-called “Three-Lord Stone” (Dreiherren-Stein), erected in 1732 at the junction of three borders: the Hochberg estate from Głuszyca (German: Nieder Wüstegiersdorf), the Stillfried-Rattonitz estate from Nowa Ruda (German: Neurode) and the Benedictine monastery from Broumov (German: Braunau).
The ownership relations in this area were formed at the turn of the 15th and 16th centuries. To the west, the area of the Broumov monastery estate, that was founded in the 13th century. In 1509, the Hochbergs came into possession of Książ Castle (German: Fürstenstein) together with its estates, including Głuszyca. In turn, the Stillfried-Rattonitz family came into possession of the Nowa Ruda key at the end of the 15th century. It is difficult to clearly indicate the reason for placing the object from 1732 at the junction of three borders. This moment can be considered as the beginning of the process of re-marking the borders of the three areas, which lasted at least until the mid-19th century. This may have been caused by the development of settlement south of Nowa Głuszyca in the 17th/18th centuries, associated with the exploitation of the surrounding forests, the search for copper ore and the development of weaving. At that time, in the goods of the Hochbergs, among others, Nowa Głuszyca, a colony of Głuszyca Górna, was established and located right next to the border line. In 1770, in the Nowa Ruda key of Stillfried-Rattonitz, a settlement called Granicznik (Markgrund) was founded, the name of which was directly related to the border area. Marking the borders in this area was a long-term process. The date post quem is marked by the “Three-Lord Stone” set in 1732. The date 1870 was also carved on it, perhaps related to the later renewal of the border markings. Boundary stones of the Broumov monastery have also been preserved, marking the line of the border running from the “Three-Lord Stone” in the NW and SE directions, with carved, characteristic for the boundary markers of this monastery (elements of the coat of arms of the Břevnov Abbey and its provostry in Broumov), and the dates 1764, 1820, 1846 and 1856. This allows us to determine the time of erection of stone boundary markers in this area to the period from the second half of the 18th century to the mid-19th century, perhaps even to 1870.
Illustrations:
1. Boundary post
- placed approx. 200 m from road no. 381, on the NW side of the path/ditch
- porphyry/melaphyre/rotliegend (?), 22x20x12 cm
- date: 2nd half of the 18th century – 1st half of the 19th century
- slightly rounded at the top, post with a cross with widening arms carved in relief (10x7 cm) and the number 152 on the NE side
2. Boundary post
- overturned, lies approx. 50 m from the stone with number 152, on the NW side of the path/ditch; overturned, lies next to stone no. 3 (in this list)
- porphyry/melaphyre/rotliegend (?), 68x24x19 cm
- flat top with a cross with widening arms carved in relief (8x7 cm) and the number 153 on the side wall
3. Boundary post
- overturned, lies approx. 50 m from the stone with number 152, on the NW side of the path/ditch; overturned, lies next to stone no. 2 (in this list)
- porphyry/melaphyre/rotliegend (?), 67x21x15 cm
- slightly rounded at the top, post with a relief cross carved in relief with widening arms (7x7 cm)
4. Boundary post
- set approx. 50 m from stones no. 2 and 3 (in this list), on the NW side of the path/ditch
- porphyry/melaphyre/rotliegend (?), 21x21x17 cm
- flat-topped, post with a cross carved in relief with widening arms (9x7 cm) and the number 154 on the NE side
5. Boundary post
- overturned, lies approx. 100 m from stone no. 4 (in this list), on the NW side of the path/ditch
- porphyry/melaphyre/rotliegend (?), 69x23x15 cm
- a slightly rounded post at the top with a cross carved in relief with widening arms (6x9 cm) and the number 156 on the side wall
6. Boundary post
- lies overturned approx. 50 m from stone no. 5 (in this list); path/ditch not visible here
- porphyry/melaphyre/rotliegend (?), 75x24x13 cm
- slightly rounded post with a cross carved in relief with widening arms (8x6 cm)
7. Boundary post
- set approx. 3 m from stone no. 6 (in this list), path/ditch is not visible here
- porphyry/melaphyre/rotliegend (?), 34x22x17 cm
- slightly rounded at the top, post with a cross carved in relief with widening arms (9x7.5 cm)
8. Boundary post
- set about 20 m from stone no. 7 (in this list); path/ditch is not visible here
- porphyry/melaphyre/rotliegend (?), 22x20x14 cm
- slightly rounded post at the top with a cross carved in relief with widening arms (9x6 cm) and the number 158 on the NE side
9. Boundary post
- set about 50 m from stone no. 8 (in this list); path/ditch is not visible here
- porphyry/melaphyre/rotliegend (?), 30x20x14 cm
- slightly rounded at the top, post with a cross carved in relief with widening arms (8x6 cm)
10. Boundary post
- set on the NW slope of Leszczyniec, approx. 50 m N from "Three-Lord Stone"; path/ditch is not visible here
- porphyry/melaphyre/rotliegend (?), 19x22x16 cm
- slightly rounded at the top, post with a cross carved in relief with widening arms (9x6 cm)
11-14. Three-Lord Stone (Dreiherren-Stein)
- set by the path, on the contemporary Polish-Czech border, next to border post no. 204/3, NW of the Leszczyniec peak (German: Haselberg)
- sandstone; dimensions (due to significant damage to the object approximately): height approx. 180 cm, width approx. 51 cm (walls with the coats of arms of the monastery and Stillfried-Rattonitz) and approx. 54 cm (wall with the Hochberg coat of arms)
- tall column with three sides, significantly damaged due to stone erosion and mechanical damage. In 2021, broken and overturned, later re-erected. On its three walls, three coats of arms with engraved inscriptions are shown in convex relief. The best preserved is the two-field coat of arms of the Benedictine monastery in Břevnov, and at the same time of the monastery in Broumov, topped with a miter with a crozier. Visible are fragments of the OAB inscription, which can be read in two ways: OTHMAR ABBAS BRAUNENSIS or BRZEVNOVIENSIS. The monastery in Broumov was the provostship of the Břevnov monastery and both houses used the same heraldry (a ridge and a field divided by diagonal stripes with three roses), and the abbot Ottmar Daniel Zinke (1700-1738) mentioned in the inscription was the head of both houses, although he chose the monastery in Broumov as his seat. Below the coat of arms are the dates 1732 and 1870, referring to the time of the monument's creation and probably the next, 19th-century, division of the estates. On the other side, the multi-field Stillfried-Rattonitz coat of arms is shown, topped with three helmets with jewels and a damaged, engraved inscription IBVS (JOSEF BARON VON STILLFRIED) and the date 1732. The least legible representations are on the third wall, with the Hochberg coat of arms, topped with a count's crown and an incomplete inscription MGVH (MAX GRAF VON HOCHBERG) and the date 1732. On the worn edge between the monastery and Stillfried-Rattonitz coats of arms, there is an engraved number 430, referring to the numbering of boundary markers from the second half of the 19th century or the beginning of the 20th century.
[Robert Heś]
Komentarze
Prześlij komentarz