Drewniany pręgierz i miejsce straceń we wsi Piotrowice Świdnickie

        Jeszcze po zakończeniu II wojny światowej w Piotrowicach Świdnickich (niem. Peterwitz) znajdowało się unikatowe urządzenie związane z lokalnym wymiarem sprawiedliwości - był nim drewniany słup uważany za pręgierz. Ponieważ obiekt uchodzi dziś za zaginiony, trudno zweryfikować autentyczność tego zabytku w kontekście wymiaru sprawiedliwości. Zabytek ten jeszcze przed 1945 r. znajdował się w kręgu zainteresowań lokalnych badaczy. Zachował się szereg jego przedstawień uchwyconych na czarno-białych fotografiach. O ile ze względu na materiał w dokumentach dotyczących poszczególnych śląskich wsi znaleźć można informacje o wystawieniu drewnianych pręgierzy, to wyjątkowość zabytku z Piotrowic polegała na tym, że zachowała się po nim całkiem pokaźna archiwalna dokumentacja fotograficzna. Materiałem, który posłużył do jego wykonania był dąb. Dolna partia słupa była cylindryczna, z kolei górna czworoboczna, w której wydrążono otwory, przez które miano przeciągać powrozy, bądź łańcuchy służące do krępowania skazańców podczas wymierzenia kar. Zwieńczenie omawianego słupa było wykonane na kształt piasty koła, które zdaniem badaczy mogło służyć do osadzania na nim koła egzekucyjnego. W dolnej części zabytku wyryta została data 1680. Nie znamy niestety dokładnych wymiarów tego obiektu, ale wysokość słupa mogła wynosić około 3 m. Możemy jedynie posłużyć się analogicznym przykładem z obszarów Niemiec, gdzie w muzeum w miejscowości Wolfhagen koło Kassel (Hesja), eksponowane są również dwa drewniane pręgierze, wyglądem przypominającym piotrowicki zabytek. 

        W Piotrowicach Świdnickich istniała również szubienica. Zaznaczono ją na jednym z arkuszy rękopiśmiennej mapy wojskowej z XVIII stulecia. Wzniesienie, na którym ją ustawiono znajduję się na wschód od wsi, w kierunku Żarowa, a analiza dzieł kartograficznych wskazuje, że przebiegała w tym miejscu granica Piotrowic. Według opracowań, opisany wyżej pręgierz pierwotnie miał się znajdować w sąsiedztwie dróg prowadzących do Żarowa i Nowic. Później stał koło kuźni, a następnie ustawiono go przy wejściu na cmentarz przykościelny. Osoba skazana na karę śmierci przechodziłaby więc obok tego urządzenia w drodze na miejsca kaźni. Zaznaczona na mapie szubienica, to obiekt o dwóch słupach, a więc typowa wiejska szubienica, forma klasyczna dla tych obszarów, o której niejednokrotnie wspominał jeden ze świdnickich kronikarzy. Podobne konstrukcyjnie obiekty, zaznaczane na dawnych mapach znajdowały się również w Wilkowie koło Świdnicy oraz w Domanicach koło Żarowa. Wysokość słupów tego typu obiektów wynosiła przeważnie 6-7 metrów ponad poziom terenu, co sprawiało, że tak wystawiona szubienica była doskonale widoczna zarówno ze wsi, do której jurysdykcji przynależała, ale też z okolicznych dróg. Stojąca w tym miejscu szubienica była dobrze widoczna nie tylko ze wsi, ale też z renesansowego dworu wybudowanego w II połowie XVI stulecia z inicjatywy Jakoba von Zedlitza, znajdującego się w północnym krańcu wsi, co było istotne dla lokalizacji tego typu obiektów. Analiza widoczności wskazuje, że miejsce straceń z szubienicą było doskonale widoczne dla przybywających z wszystkich kierunków do wsi. Bezpośrednio w sąsiedztwie wzniesienia przebiegała tzw. Droga Węglowa z Wałbrzycha przez Świebodzice, Żarów aż do Kątów Wrocławskich. 

        Dziś w miejscu typowanym na lokalizację szubienicy znajduje się pole, pomiędzy wyrobiskiem, a zalesionym obszarem (wzniesienie nazywane przed rokiem 1945 - Steinberg), gdzie stoi pomnik wojenny wystawiony dla upamiętnienia żołnierzy pochodzących z okolicznych miejscowości, poległych w wojnach: 1864, 1866 i 1870/71. Niestety niewiele wiadomo o użytkowaniu zarówno pręgierza celem wymierzania kary chłosty, ani też o funkcjonowaniu piotrowickiej szubienicy. Chociaż wiadomo, że wspomniany wyżej Jacob von Zedlitz z Piotrowic Świdnickich, w liście do świdnickiej rady miejskiej datowanym na 27 października 1594 r., pisał, że kat, o którego wypożyczenie prosił, odbędzie podróż do Piotrowic i z powrotem na jego koszt. Nie wiemy jednak w jakim celu wynajmował świdnickiego mistrza sprawiedliwości.

1. Drewniany słup uważany za pręgierz na archiwalnej fotografii. Zbiory prywatne Daniela Wojtuckiego. 

2. Dwa drewniane pręgierze w muzeum w miejscowości Wolfhagen koło Kassel (Hesja), fot. D. Wojtucki.

3. Piotrowice Świdnickie – zdjęcie z drona na typowane miejsce po szubienicy (zaznaczone okręgiem), fot. D. Wojtucki.

4. Piotrowice Świdnickie - potencjalna widoczność szubienicy z miasta i okolicznych dróg. Oprac. M. Kwiatkowski.

Powiązana literatura:

1. J. Milka, Pręgierze. Kamienne pomniki dawnego prawa na Dolnym Śląsku, cz. 1, Świdnica 1991, s. 32.
2. M. Trzciński, Miecz katowski, pręgierz, szubienica. Zabytki jurysdykcji karnej na Dolnym Śląsku (XIII-XVIIII w.), Wrocław 2001, s. 154-155. 
3. D. Wojtucki, Kat i jego warsztat pracy na Śląsku, Górnych Łużycach w hrabstwie kłodzkim od początku XVI do połowy XIX wieku, Wrocław 2014, s. 103. 

[Daniel Wojtucki]

---

Wooden pillory and execution site in the village of Piotrowice Świdnickie

Even after the end of World War II, Piotrowice Świdnickie (German: Peterwitz) had a unique device associated with the local justice system - it was a wooden pole considered a pillory. Since the object is now lost, it is difficult to verify the authenticity of this monument in the context of the justice system. This monument was in interest of local researchers even before 1945. A number of its representations have been preserved, captured in black-and-white photographs. While due to the material in documents regarding individual Silesian villages, information about the erection of wooden pillory can be found, the uniqueness of the monument from Piotrowice is a large archival photographic documentation. The material used to make it was oak. The lower part of the pole was cylindrical, while the upper part was quadrangular, with holes, through which ropes or chains were supposed to be pulled to tie the condemned during punishment. The top of the pole in question was made in the shape of a wheel hub, which according to researchers could have been used to mount an execution wheel. The date 1680 was engraved in the lower part of the monument. Unfortunately, we do not know the exact dimensions of this object, but the height of the pole could have been about 3 m. We can only use an analogous example from Germany, where the museum in Wolfhagen near Kassel (Hesse) also exhibits two wooden pillory, resembling the Piotrowice monument in appearance. There was also a gallows in Piotrowice Świdnickie. It was marked on one of the sheets of a handwritten military map from the 18th century. The elevation on which it was erected is located east of the village, in the direction of Żarów, and analysis of cartographic works indicates that the border of Piotrowice ran through this place. According to studies, the pillory described above was originally supposed to be located near the roads leading to Żarów and Nowice. Later it stood near the forge, and then it was placed at the entrance to the cemetery. A person sentenced to death would therefore pass by this object on the way to the place of execution. The gallows marked on the map are an object with two posts, and therefore a typical village gallows, a classic form for these areas, which was often mentioned by one of the Świdnica chroniclers. Objects of similar construction, marked on old maps, were also located in Wilków near Świdnica and in Domanice near Żarów. The height of the posts of such structures was usually 6-7 meters above ground level, which meant that the gallows erected in this way was perfectly visible both from the village to which it belonged and also from the surrounding roads. The gallows standing in this place was clearly visible not only from the village, but also from the Renaissance manor house built in the second half of the 16th century on the initiative of Jakob von Zedlitz (located in the northern end of the village, which was important for the location of such structures). Visibility analysis indicates that the place of execution with the gallows was perfectly visible to those arriving from all directions to the village. The so-called Coal Road from Wałbrzych through Świebodzice, Żarów to Kąty Wrocławskie ran directly next to the hill. Today, in the place considered to be the location of the gallows, there is a field, between the quarry and the forested area (an elevation called Steinberg before 1945), where a war monument stands, erected to commemorate soldiers from nearby towns who died in the wars of 1864, 1866 and 1870/71. Unfortunately, little is known about the use of the pillory for the purpose of administering flogging, nor about the functioning of the Piotrowice gallows. Although it is known that the above-mentioned Jacob von Zedlitz from Piotrowice Świdnickie, in a letter to the Świdnica city council dated 27 October 1594, wrote that the executioner he requested to be hired would travel to Piotrowice and back at his expense. However, we do not know for what purpose he hired the master of justice from Świdnica.

Illustrations:
1. A wooden pole considered to be a pillory in an archival photograph. Private collection of Daniel Wojtucki.
2. Two wooden pillory in the museum in Wolfhagen near Kassel (Hesse), photo by D. Wojtucki.
3. Piotrowice Świdnickie – drone photo of the proposed site of the gallows (marked with a circle), photo by D. Wojtucki.
4. Piotrowice Świdnickie – potential visibility of the gallows from the city and surrounding roads. Prepared by M. Kwiatkowski.

The most important literature:

1. J. Milka, Pręgierze. Kamienne pomniki dawnego prawa na Dolnym Śląsku, cz. 1, Świdnica 1991, p. 32.
2. M. Trzciński, Miecz katowski, pręgierz, szubienica. Zabytki jurysdykcji karnej na Dolnym Śląsku (XIII-XVIIII w.), Wrocław 2001, pp. 154-155.
3. D. Wojtucki, Kat i jego warsztat pracy na Śląsku, Górnych Łużycach w hrabstwie kłodzkim od początku XVI do połowy XIX wieku, Wrocław 2014, pp. 103.