Krwawa zemsta (samopomoc)

               Pierwotny sposób wymierzania sprawiedliwości. Stosowano ją zwłaszcza w okresie rodowym, w przypadku przestępstw zaliczanych do kategorii prywatnych tj. naruszających interes jednostki, rodziny lub – szerzej – właśnie rodu. Stanowiła ona formę bezpośredniego odwetu o nieokreślonych dla podmiotu zemsty skutkach. Była ona ugruntowana w głębokim przekonaniu, że czyn zabroniony, winien był znaleźć odpowiedź ze strony poszkodowanego lub osób z nim spokrewnionych (początkowo bez określenia kręgu uprawnionych). Dotyczyło to w szczególności przestępstw przeciwko życiu. Zdarzało się jednak rozszerzanie jej stosowania na przestępstwa o mniejszej szkodliwości społecznej: przeciwko zdrowiu czy mieniu, aczkolwiek głównym czynem zabronionym, w przypadku którego dopuszczano zemstę było mężobójstwo.  
            W zależności od okresu i rozwiązań prawnych, obowiązujących na danym terytorium, posłużenie się samopomocą mogło bądź nawet musiało być poprzedzone zapowiedzią jej dokonania. Jeżeli istniał taki obowiązek, ważnym było by zagrożony nią został wcześniej poinformowany oraz dochowano innych, przewidzianych prawem warunków. W przeciwnym razie wykonanie krwawej zemsty mogło być potraktowane jako zabójstwo umyślne ze wszystkimi jego konsekwencjami dla sprawcy (w tym kara śmierci i utrata czci). Nie istniała natomiast jedna forma zapowiedzi.
            Konsekwencją stosowania krwawej zemsty była anarchizacja stosunków społecznych, przejawiająca się w swojej skrajnej postaci wojnami rodowymi.  Z czasem nastąpił więc proces likwidacji samopomocy jako prywatnego sposobu wymierzania sprawiedliwości. Służyły temu ograniczenia w zakresie typów przestępstw możliwych do ścigania w tej formie, zawężenie kręgu osób, które mogły jej dokonać i osób wobec których mogła być zastosowana (koncentracja na sprawcy), limitacja w zakresie okresów i miejsc możliwych do jej przeprowadzenia czy rozwinięcie się systemu kar kompozycyjnych (wpierw jako dobrowolnej, pieniężnej alternatywy, później zaś jako przymus pojednania skutkującego dla odrzucającej go strony np. wygnaniem). Innymi sposobami walki z krwawą zemstą był m.in. areszt stosowany wobec chcącego dokonać zemsty do czasu odwołania zapowiedzi odwetu, udzielenie sprawcy ochrony w formie miru, za którego złamanie groziła kara śmierci czy ułatwienie przestępcy czasowego wyjazdu za granicę dla uspokojenia sytuacji po dokonanym zabójstwie i danie w ten sposób możliwości na prawne działania w celu rozwiązania sprawy. Ostatecznie, mimo restrykcji, ustanowionych min. w konstytucji sejmowej z 1588 r. i wcześniejszej Korekturze praw (1532 r.) oraz grożących za nią kar, samopomoc zdarzała się w praktyce jeszcze w XVIII w. Zastosowanie jednak krwawej zemsty wbrew prawu rodziło konsekwencję jak za dokonany w jej ramach czyn zabroniony i tak też powinno było być ukarane.

[Piotr Kitowski]

Najważniejsza literatura:

1. Maciejewski T., Krwawa zemsta, [w:] System Prawa Karnego. Źródła prawa karnego, t. 2, red. T. Bojarski, Warszawa 2011, s. 90-91.
2. Maciejewski T., Historia powszechna ustroju i prawa, Warszawa 2011, s. 319-322, 328-330.
3. Rafacz J., Dawne polskie prawo karne. Część ogólna, Warszawa 1932, s. 31-38.

---

Blood Feud (Self-Help)

            An early method of administering justice, used especially during the clan-based period for offenses classified as private—that is, those infringing upon the interests of an individual, a family, or, more broadly, an entire clan. It constituted a form of direct retaliation with consequences that were unpredictable for the avenging party. It was grounded in the deep belief that a prohibited act ought to be met with a response from the victim or their relatives (initially without defining who exactly was entitled to act). This particularly concerned offenses against life. However, its application was sometimes extended to offenses of lesser social harm, such as those against health or property, although the primary prohibited act for which blood revenge was permitted was homicide.
            Depending on the period and the legal regulations in force in a given territory, resorting to self-help could, or even had to be, preceded by an announcement of intent to carry it out by a person who wanted to use it. Where such a requirement existed, it was important that the person threatened by vengeance be notified in advance and that other legally prescribed conditions be met. Otherwise, carrying out this resolution could be treated as intentional homicide, with all its consequences for the perpetrator (including the death penalty and loss of honor). There was, however, no single standardized form of announcing revenge.
            The consequence of practicing blood feud was the destabilization of social relations, manifested in its extreme form as clan wars. Over time, therefore, a process of eliminating self-help as a private means of administering justice developed. This was achieved through restrictions on the types of offenses that could be avenged in this manner, the narrowing of the circle of persons entitled to carry it out and those against whom it could be directed (focusing on the actual perpetrator), limitations concerning the times and places in which it could be executed, and the development of the system of composition penalties (initially as a voluntary monetary alternative, later as a compulsory reconciliation, refusal of which could result, for example, in possibility of exile). Other methods of combating blood feud included, among others, detaining those intending to carry out revenge until the threat was withdrawn; granting the offender protection in the form of mir, the violation of which was punishable by death or facilitating the perpetrator’s temporary departure abroad to calm tensions following the homicide and thereby allow legal measures to resolve the case. Ultimately, despite the restrictions established, for example, in the 1588 Sejm Constitution and the earlier Correction of the Laws of 1532, and despite the penalties imposed for blood feud, self-help continued to occur in practice even into the 18th century. However, resorting to blood revenge contrary to the law carried the same legal consequences as the prohibited act committed in its course and was to be punished accordingly.

[Piotr Kitowski]

Most important literature:

1. Maciejewski T., Krwawa zemsta, [in:] System Prawa Karnego. Źródła prawa karnego, vol. 2, ed. By T. Bojarski, Warszawa 2011, pp. 90-91.
2. Maciejewski T., Historia powszechna ustroju i prawa, Warszawa 2011, pp. 319-322, 328-330.
3. Rafacz J., Dawne polskie prawo karne. Część ogólna, Warszawa 1932, pp. 31-38.